Dositej Obradović (1739-1811)
Filozof u službi naroda
Najprosvećeniji i najučeniji Srbin svoga vremena, Dositej Obradović, rođen je 1739. u Čakovu, u Banatu. Njegovo kršteno ime bilo je Dimitrije. Bio je sklon religioznosti, ali istovremeno i željan znanja i učenja. Poslali su ga da uči zanat u Temišvaru, ali je pobegao u manastir Hopovo, gde se zakaluđerio i dobio ime Dositej. Posle tri godine napustio je manastir za sva vremena. Od tog trenutka nastaju njegova neprekidna putovanja radi studija, a obrazovao se pretežno „samoučki“.
U Smirni je tri godine proučavao antičku grčku književnost, čitajući i spise savremenih grčkih pobornika religioznog humanizma i prosvećenosti. Potom u Beču provodi „šest radosnih i poleznih (korisnih) godina“. Uči, uz znanje grčkog, francuski i latinski jezik.
U Lajpcigu nastavlja filozofske studije i štampa svoje prvo delo: „Život i priključenija“ Dimitrija Obradovića, narečenoga u kaluđerstvu Dositeja. U Beču objavljuje „Pjesnu o izbavljeniju Srbije“. Prvi srpski ustanak, 1804. godine, zatekao ga je u Trstu. Stavlja se u službu srpskih ustanika, sakupljajući za njih priloge. Kao veoma obrazovanom Srbinu, ustanici mu poveravaju i veoma odgovorne misije između njih i Rusije. Posle toga konačno prelazi u Srbiju, pa zbog nespornog ugleda i autoriteta postaje savetnik a po potrebi i miritelj povremeno posvađanih ustaničkih vođa. Bio je jedno vreme i Karađorđev lični sekretar i savetnik. Srpski ustanak je bio i povod da objavi „Pjesnu na insurekciju Serbijanom“.
Posvećen Srbiji i srpstvu latio se prosvetne organizacije i sav se stavio u njenu službu. Kao mislilac i reformator, postavio je duhovne temelje srpskog prosvetitelja. Osniva Veliku školu i Bogosloviju, postaje ministar prosvete. Mudar i rodoljubiv, radi na tome da se Srbija učvrsti i izgradi kao samostalna nacionalna država. Nastojao je da među Srbe, i napokon oslobođenu Srbiju, presadi ideje zapadnoevropskog racionalizma i prosvećenosti. Služeći tim ciljevima, stekao je ugled duhovnog oca Srbije i postao vodeća ličnost srpske prosvećenosti. Tvorac je svečane pesme „Vostani Serbije“. Njegovi ostaci počivaju u Beogradu, na ulazu u Sabornu crkvu.
